Kusociński Janusz, przydomek Kusy (1907–1940), rekordzista świata, mistrz olimpijski, wielokrotny rekordzista i mistrz Polski w biegach długich. Ur. 15 I w Warszawie, w rodzinie urzędnika kolejowego, był jednym z sześciorga dzieci Klemensa i Zofii ze Śmiechowskich. Naukę początkową pobierał w jednej ze szkół warszawskich. Nie złożywszy egzaminu wstępnego do gimnazjum, kształcił się w państwowej średniej szkole ogrodniczej «Pomolog» w Warszawie, którą ukończył w r. 1928. Po uzyskaniu dyplomu pracował jako ogrodnik w parku Łazienkowskim w Warszawie. Już jako uczeń interesował się sportem, a szczególnie grą w piłkę nożną i należał do klubów robotniczych «Ożarowianki» i Robotniczego Klubu Sportowego (RKS) «Ruch». Jednakże właściwą karierę sportową rozpoczął dopiero w r. 1925 jako członek RKS «Sarmata» w Warszawie. W t. r. osiągnął zwycięstwo w biegu na przełaj o mistrzostwo Związku Robotniczych Stowarzyszeń Sportowych w Polsce. W r. 1927, jako reprezentant polskiego sportu robotniczego, odniósł sukcesy w biegach średnich na igrzyskach robotniczych w Pradze. Szukając lepszych warunków dla rozwoju swojego talentu sportowego, przeniósł się w r. 1928 do Klubu Sportowego (KS) «Warszawianka». Tu pod kierunkiem trenerów Feliksa Zubera, a następnie Aleksandra Klumberga wytrwale pracował nad podniesieniem umiejętności sportowych. Dostosowując wskazówki trenerów do swoich indywidualnych właściwości, rozwinął i zastosował nową metodę niezwykle intensywnego treningu sportowego, która później upowszechniła się pod nazwą treningu interwałowego.
W r. 1928 uzyskał K. po raz pierwszy tytuł mistrza Polski w biegu na 5000 m (15,41), bijąc jednocześnie rekord krajowy o 13 sekund. Niezwykła pracowitość oraz samozaparcie i upór, które cechowały K-ego jako człowieka i zawodnika, doprowadziły go na podium olimpijskie. Na igrzyskach olimpijskich w Los Angeles w r. 1932 zdobył, jako pierwszy mężczyzna w dziejach sportu polskiego, złoty medal olimpijski w biegu na 10 000 m (30.11.4). W biegu tym K. nie tylko przełamał wieloletnią hegemonię Finów w biegach długich, ale również ustanowił nowy rekord olimpijski pobity dopiero w r. 1948 przez Czecha E. Zatopka. Za swoje osiągnięcie na olimpiadzie K. odznaczony był Złotym Krzyżem Zasługi. Także w r. 1932 ustanowił rekordy świata w biegach na 3000 m (8.18.8) i 4 mile ang. (19.02.6). W dwa lata później zdobył tytuł wicemistrza Europy w biegu na 5000 m (14.41.2). W r. 1934 odnowiona kontuzja, której doznał przed rokiem, spowodowała długotrwałą przerwę w uprawianiu sportu oraz zmianę dalszych losów K-ego. W r. 1935 bowiem rozpoczął studia w Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego w Warszawie, początkowo jako wolny słuchacz, a następnie – po uzyskaniu eksternistycznej matury (w październiku 1937 r.) – jako normalny student. W czerwcu 1936 r. poddał się K. chirurgicznemu zabiegowi usunięcia łękotki i torebki maziowej lewego kolana. Będąc rekonwalescentem, wziął udział w olimpiadzie berlińskiej jako doradca techniczny polskiej ekipy lekkoatletycznej. Olimpiada wywarła na nim tak silne wrażenie, iż mimo trwających studiów i czteroletniej przerwy w uprawianiu sportu wyczynowego, postanowił wznowić treningi i przygotowywać się do udziału w igrzyskach olimpijskich w r. 1940.
W l. 1938–9 osiągnął swą szczytową formę sportową i pobił rekordy Polski w biegach na 1500 m (3.54), 5000 m (14.24.2), 3 mile ang. (14.02). W czasie swej kariery sportowej ustanowił na różnych dystansach 19 rekordów Polski, 2 światowe i po jednym Europy i Olimpiady. Zdobył niezwykłą popularność, której symbolem był przydomek Kusy, będący wypadkową nazwiska i niskiej, krępej sylwetki. W okresie tym opublikował również kilka artykułów na łamach „Przeglądu Sportowego”. We wrześniu 1939 r. służył jako ochotnik w kompanii karabinów maszynowych II batalionu 360 p. piechoty i był dwukrotnie ranny w obronie Warszawy. Za udział w kampanii wrześniowej odznaczony był Krzyżem Walecznych. Po kapitulacji Warszawy pracował jako kelner w gospodzie sportowej «Pod Kogutem» przy ul. Jasnej w Warszawie. Bardzo wcześnie włączył się w nurt walki konspiracyjnej. W dn. 26 III 1940 r. został aresztowany przez gestapo i osadzony w więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowieckiej, następnie katowany przez gestapo w Alei Szucha i na Pawiaku, w dn. 21 VI 1940 r. został rozstrzelany w Palmirach pod Warszawą. Nie wydał nikogo i do końca zachował imponującą postawę. K. pozostawił swoje wspomnienia sportowe Od palanta do Olimpiady i w kilka lat później (zebrał i uzupełnił K. Gryżewski, W. 1957). Ku jego pamięci, jako jednego z największych sportowców świata, odbywają się od r. 1945 rokrocznie wielkie międzynarodowe zawody lekkoatletyczne w Warszawie o «Memoriał Janusza Kusocińskiego».
W. Enc. Powsz., (PWN); Łoza S., Czy wiesz, kto to jest? – Akademia Wychowania Fizycznego imienia Generała broni Karola Świerczewskiego w latach 1929–1959. Księga pamiątkowa, W. 1960 s. 70–2; K. J. – 21 czerwiec 1940. Zamiast medalu, w: Chwała olimpijczykom, Oprac. A. Jucewicz, W. Stępiński, W. 1968 s. 40–8 (podob.); Marczyński A., Wspomnienia o J. K-m, w: 40-lecie Klubu Sportowego Spółdzielczości Pracy SKS „Warszawianka” 1921–1961, W. 1961 s. 33; Szymkowiak M., Jeden bieg, w: Pół wieku Królowej, W. 1969 s. 47–52; Trojanowski E., „Kusy” i reszta, tamże, s. 37–46; – „Stolica” 1967 nr 25; „Życie Warsz.” 1959 nr 131.
Kazimierz Toporowicz